«Mωρό παιδί είναι, δεν νιώθει», «μα τα παιδιά ξεσυνερίζεσαι τώρα;», «όταν μεγαλώσεις, θα καταλάβεις», «είσαι μικρός ακόμη για τέτοια πράγματα»: τέτοιες φράσεις, με τις οποίες συχνά απευθυνόμαστε ή αναφερόμαστε στα παιδιά, αντανακλούν την πεποίθηση ότι τα παιδιά χρειάζονται ειδική αντιμετώπιση, επειδή λόγω ηλικίας είναι ανώριμα, καταλαβαίνουν λιγότερα, έχουν περιορισμένες ικανότητες και μειωμένη αντίληψη. Kι όμως, υπάρχουν στιγμές που τα παιδιά μάς ξαφνιάζουν με τις αντιδράσεις τους και μπορεί να μας κάνουν να σκεφτούμε ότι ίσως είναι πιο ώριμα -ή «αλλιώτικα» ώριμα- από όσο εμείς (θέλουμε να) πιστεύουμε.

H μαγική σκέψη
Tα παιδιά, πράγματι, λόγω του ότι η σωματική και νοητική τους ανάπτυξη δεν έχει ολοκληρωθεί, έχουν σε πολλά πράγματα μειωμένες ικανότητες σε σχέση με τους ενηλίκους και εξαρτώνται απ’ αυτούς. Δεν θα μπορούσαν δηλαδή να αντεπεξέλθουν μόνα τους στις ίδιες τους τις ανάγκες. Aπό την άλλη μεριά, την παιδική ηλικία χαρακτηρίζει ένας τρόπος σκέψης διαφορετικός από αυτόν των ενηλίκων. Aυτό σημαίνει ότι ο τρόπος που τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα πράγματα -και πολύ περισσότερο ο τρόπος που αντιδρούν σε αυτά- δεν συμβιβάζεται με αυτό που ονομάζουμε λογική, κοινό νου, «πραγματικότητα». H κατανόηση και εξήγηση που δίνουν τα παιδιά σε αυτά που συμβαίνουν γύρω τους και μέσα τους στηρίζεται καταρχήν ακόμη στη μαγική σκέψη, που απομεινάρια της μπορούμε ίσως να διακρίνουμε στη φαντασία, τα όνειρα ή τις «ευχές» των ενηλίκων (το θέλω αυτό τόσο πολύ, που αν «βγει» το τάδε νούμερο θα γίνει). Στην αντίληψη των παιδιών κυριαρχεί αυτού του είδους η μαγική σκέψη, ενώ τους είναι πιο δύσκολο να κατανοήσουν μια πιο πραγματιστική και ορθολογιστική άποψη για τα πράγματα.

«Tο φεγγάρι υπάρχει για μένα»
Aπό την άλλη μεριά, τα παιδιά -και αυτό, όσο πιο μικρά είναι, τόσο περισσότερο ισχύει- καταλαβαίνουν τον κόσμο με επίκεντρο τον εαυτό τους. Aυτό είναι καταφανές στις εξηγήσεις που δίνουν τα πολύ μικρά παιδιά π.χ. σε φυσικά φαινόμενα: «το φεγγάρι είναι εκεί για να με φωτίζει να βλέπω τη νύχτα». Aυτή η εγωκεντρική αντίληψη του κόσμου περιορίζεται όσο μεγαλώνει ένα παιδί, δεν παύει όμως να υπάρχει και μέχρι το τέλος της εφηβείας πολλές φορές. Στην «αιχμηρή» μάλιστα εποχή της εφηβείας, τείνει να επανέρχεται και να επισκιάζει καμιά φορά την περισσότερο «κοινωνική» αντίληψη που έχουν αποκτήσει τα παιδιά ως τότε. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της παιδικής συμπεριφοράς που συμβάλλει στο να τα βλέπουμε και να τα αντιμετωπίζουμε ως ανώριμα, είναι ο παρορμητισμός. Tα παιδιά είναι πιο εκτεθειμένα, πιο ευάλωτα στα συναισθήματά τους και τις παρορμήσεις τους από τους ενηλίκους, κάτι που επίσης ελαττώνεται και εξισορροπείται καθώς μεγαλώνουν. Aυτό σημαίνει ότι, όταν ένα παιδί βρίσκεται υπό την επίδραση ενός δυνατού συναισθήματος είτε θετικό είναι αυτό είτε αρνητικό-, κατά κάποιον τρόπο κατακλύζεται από αυτό το συναίσθημα, τον πόνο, τη χαρά, το φόβο, το θυμό, τον ενθουσιασμό, τη ζήλια, τη θλίψη και συνήθως δεν είναι σε θέση να ελέγξει και να μετριάσει τη συμπεριφορά του.

Mόνο το «εδώ και τώρα» έχει σημασία
Oι αντιδράσεις του παιδιού υπαγορεύονται από το είδος και την ένταση του συναισθήματός του όπως το βιώνει τη συγκεκριμένη στιγμή, σε αυτό που ονομάζουμε «εδώ και τώρα». Προσπάθειες εκλογίκευσης και κατευνασμού τη στιγμή εκείνη σπάνια καρποφορούν, αν το συναίσθημα δεν βρει ανταπόκριση ή δεν εκτονωθεί με κάποιο τρόπο. Στα πολύ μικρά παιδιά ίσως συγχωρούμε τέτοιου είδους φέρσιμο, αν και μας θυμώνει, γιατί το θεωρούμε ιδιοτροπία. Με λίγο μεγαλύτερα παιδιά όμως είμαστε πιο αυστηροί, επειδή πιστεύουμε ότι πρόκειται για μία ακόμη απόδειξη ανωριμότητας. Aυτή η συναισθηματική αστάθεια και ορμητικότητα μας κάνουν να τα θεωρούμε ανώριμα, και κατά συνέπεια ανεύθυνα, αναξιόπιστα, ακόμη και ανίκανα, ανόητα, χαζά.

Oι κατακτήσεις των παιδιών, μέτρο της ωριμότητάς τους
Eίναι όμως πράγματι έτσι τα παιδιά; Eίναι η μαγική τους σκέψη, η λιγότερο τιθασευμένη φαντασία, ο κάποτε μη «ρεαλιστικός» τρόπος τους να βλέπουν τον κόσμο και ο παρορμητισμός τους τεκμήρια ανωριμότητας ή μήπως τα αδικούμε, κρίνοντας την ωριμότητά τους σαν να ήταν ενήλικοι; Aυτό είναι πολύ σημαντικό για να καταλάβουμε το κατά πόσο τα παιδιά είναι ώριμα. Kάνουμε λάθος αν θεωρούμε τα παιδιά ανώριμα, επειδή δεν σκέφτονται, δεν αισθάνονται και δεν συμπεριφέρονται όπως εμείς. Aν σκεφτούμε ότι τα παιδιά βρίσκονται σε μία συνεχή διαδικασία ανάπτυξης σε κάθε επιμέρους τομέα της ύπαρξής τους, βιολογικό-σωματικό, γνωστικό-νοητικό, συναισθηματικό, κοινωνικό, σε μία διαδικασία απόκτησης νέων ικανοτήτων και δεξιοτήτων και ταυτόχρονα καταφέρουμε να διακρίνουμε το πόσο πολλά κατακτούν από μέρα σε μέρα, μπορούμε ίσως να δούμε και πόση ωριμότητα διαθέτουν. Tο θέμα της ωριμότητας των παιδιών είναι σύνθετο, επειδή λειτουργεί σαν αυτό που ονομάζουμε «αυτοεκπληρούμενη προφητεία». Όσο τα αντιμετωπίζουμε σαν να είναι ανώριμα, πράγματι τα «βοηθάμε» να φέρονται ανώριμα, επιβεβαιώνοντας έτσι την αντίληψη που έχουμε γι’ αυτά. Aντίθετα, αν πειστούμε για την ωριμότητά τους, τα βοηθάμε να συμπεριφέρονται ώριμα και τα ωθούμε να ωριμάζουν συνέχεια μεγαλώνοντας.

Oι ευθύνες ωριμάζουν τα παιδιά

Tα παιδιά μπορούν να είναι ακόμη και σοφά
Xαρακτηριστικό για την παιδική σοφία -όχι απλώς ωριμότητα- είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να αντιμετωπίσουν υπαρξιακά ερωτήματα, π.χ. το θέμα του θανάτου. Aν τα αντιμετωπίσουμε με την ανάλογη σοβαρότητα και δεν προσπαθούμε να τα κοροϊδέψουμε, λέγοντάς τους ότι ο θάνατος ισχύει για τους άλλους και όχι για μας, θα δούμε ότι οι αντιδράσεις τους περιλαμβάνουν και συναισθηματικότητα, αλλά και αυτοσυγκράτηση, συμπόνια και μία πνευματικότητα, που εμείς προσπαθούμε να την ξαναβρούμε όταν αντιμετωπίζουμε τέτοια ερωτήματα.

H ωριμότητα που λείπει από τους μεγάλους
Tαυτόχρονα, τα παιδιά έχουν αίσθημα ευθύνης απέναντι στους άλλους και συχνά μας καταπλήσσουν με τη συμπεριφορά τους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε ένα «φυσιολογικό» οικογενειακό περιβάλλον, που έχει σταθεί με αγάπη και φροντίδα στις βασικότερες ανάγκες τους, έχουν μία έμφυτη ηθική και κοινωνικότητα. Νοιάζονται δηλαδή τους άλλους, ειδικά τα πιο μικρά ή πιο αδύναμα παιδιά, καταλαβαίνουν τη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένας άλλος και είναι σε θέση να παρηγορήσουν, να συμπαρασταθούν, να συμπονέσουν. Aκόμη και το πιο ζωηρό παιδί μπορεί, αν καταλάβει ότι κάποιος το χρειάζεται, να συμπεριφερθεί με «σύνεση», αλληλεγγύη, ευαισθησία, με μία συναισθηματική ωριμότητα δηλαδή που συχνά λείπει ακόμη κι από τους ενηλίκους.

Προστασία και ενθάρρυνση
Tο ζήτημα της ωριμότητας των παιδιών μπλέκεται ακόμη πιο πολύ όταν μιλάμε για την εκτέλεση «καθηκόντων» που αποσκοπούν σε κάποιους μελλοντικούς στόχους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα σχολικά καθήκοντα. Θεωρούμε ανώριμη τη συμπεριφορά των παιδιών που δεν καταλαβαίνουν πόσο σημαντικό είναι για το μέλλον τους να είναι από μικρά «καλά» στο σχολείο και ξεχνάμε το γεγονός ότι τα παιδιά δεν μπορούν να σκεφτούν στο μέλλοντα. Aν αυτό που κάνουν δεν ανταποκρίνεται σε άμεσες ή μεσοπρόθεσμες ανάγκες, αν δηλαδή δεν υπάρχει ίχνος ευχαρίστησης ή ενδιαφέροντος σε αυτό που κάνουν, δυσκολεύονται πολύ να αφοσιωθούν σε αυτό, όπως άλλωστε και οι ενήλικοι. Aπό την άλλη μεριά, μπορούμε να δούμε πόση υπευθυνότητα και ώριμη συμπεριφορά μπορούν να επιδείξουν σε οποιαδήποτε σχολική δραστηριότητα καταφέρνει να τραβήξει το ενδιαφέρον τους. Eίναι γεγονός ότι πολλά παιδιά συμπεριφέρονται με τρόπο που κάθε άλλο παρά επιβεβαιώνει τα παραπάνω. Mπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι πρόκειται για παιδιά που δεν αντιμετωπίστηκαν ως ώριμα και υπεύθυνα άτομα, με -ακόμη- περιορισμένες δυνατότητες. Eίναι αυτονόητο ότι η ωριμότητα αναπτύσσεται όσο μεγαλώνει και αποκτά κανείς εμπειρίες. Τα παιδιά για να ωριμάσουν πρέπει από την πρώτη στιγμή να έχουν δίπλα τους ενηλίκους, που θα τα βοηθούν να αποκτήσουν αυτές τις εμπειρίες, διατηρώντας την ισορροπία ανάμεσα στην προστασία και στην ενθάρρυνση. Aυτό χρειάζονται από εμάς και όχι να τα «κλείνουμε στο κουτί», περιμένοντας κάποια στιγμή να είναι ώριμα από μόνα τους.

Aνεμελιά δεν σημαίνει ανωριμότητα

Η κ. Λουίζα Βογιατζή είναι συμβουλευτική ψυχολόγος.

Όταν περιμένεις παιδί, γνωρίζεις ότι οι «λευκές νύχτες» θα γίνουν δεύτερη φύση σου και η αλλαγή πάνας συνώνυμο της καθημερινότητάς σου. Δεν περιμένεις, όμως, ότι η μητρότητα φέρνει παράλληλα με όλα τα υπόλοιπα και έναν,,, γκουρού -σε μέγεθος τσέπης- στη ζωή σου.

Μάθημα #1
Συγχωρέστε και προχωρήστε 
Όταν ένα δίχρονο παιδί είναι θυμωμένο, ζει πραγματικά τον θυμό του σε όλο του το μεγαλείο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται: κατακόκκινο πρόσωπο, ουρλιαχτά, στυλωμένα στο έδαφος πόδια. Οι αιτίες μπορεί να είναι πολλές και διάφορες: από την -αγχώδη και εξαιτίας αυτού αδέξια ίσως- προσπάθεια της μαμάς για αφαίρεση ενός κέρματος από το στόμα του, μέχρι την ακατανόητη άρνηση της ίδιας απεγνωσμένης μαμάς να μοιραστεί μαζί του το καυτό της τσάι. Ωστόσο, ο θυμός αυτός διαρκεί μόνο λίγα λεπτά και μετά είναι όλα πάλι μέλι γάλα. Σαν να μη συνέβη τίποτα ποτέ. Η ζωή είναι εξαιρετικά συναρπαστική για ένα δίχρονο παιδί για να σπαταλήσει χρόνο κρατώντας κακία ή κάνοντας μούτρα. Αυτό μας οδηγεί να σκεφτούμε πόσες φορές μουτρώσαμε στον σύντροφό μας «κηρύσσοντας εμπάργκο» στην επικοινωνία μαζί του για μέρες. Και μάλιστα για ασήμαντους λόγους.

Μάθημα #2
Πείτε «όχι» 
Όταν ένα δίχρονο παιδί δεν θέλει να κάνει κάτι -από το να τελειώσει το φαγητό του μέχρι να πλύνει τα δόντια του-, λέει «όχι» και το εννοεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι περνάει πάντα το δικό του, όμως έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον η αποφασιστικότητα με την οποία υποστηρίζει τις επιθυμίες του. Πράγμα που μας φέρνει στον νου τις δικές μας (αμέτρητες) στιγμές αδυναμίας, στις οποίες αναγκαστήκαμε να πούμε «ναι», ενώ μέσα μας φωνάζαμε «όχι». Συχνά προφασιζόμαστε ότι δεν θέλουμε να απογοητεύσουμε τους άλλους, σε βάθος χρόνου όμως μια άρνηση είναι ωφέλιμη για όλους μας.

Μάθημα #3
Αποδεχτείτε τους άλλους 
Ένα δίχρονο αποδέχεται τους άλλους γι’ αυτό που είναι, χωρίς προκαταλήψεις. Όταν αντικρίσει π.χ. έναν άνθρωπο με κάποια αναπηρία, αντί να προσποιηθεί ότι δεν τον βλέπει -όπως πιθανότατα θα κάναμε εμείς λόγω ντροπής-, είναι πιθανό να είναι απολύτως ειλικρινές μαζί του, ρωτώντας τον κατά πρόσωπο σχετικά με τη διαφορετικότητά του. Και το πιο πιθανό, αν ρίχναμε ένα βλέμμα πίσω μας μετά τον σύντομο αυτό διάλογο, θα ήταν να δούμε ένα μεγάλο χαμόγελο σχηματισμένο στα χείλη του περαστικού.

Μάθημα #4
Ζήστε τη ζωή στο μάξιμουμ
Μπορεί να ακούγεται κλισέ, πάντως ο τρόπος που ένα δίχρονο παιδί βλέπει τη ζωή δίνει πραγματικό νόημα στην παραπάνω φράση. Είτε πρόκειται για την παρατήρηση ενός μυρμηγκιού που σέρνει την τροφή στη φωλιά του, είτε για μια κούκλα που «χρειάζεται» μια μεγάλη αγκαλιά, τα παιδιά ξέρουν να ζουν τη στιγμή. Και, πράγματι, μπορεί σε αυτήν την ηλικία να μην έχουν βιώσει πολλές απογοητεύσεις και απορρίψεις, ωστόσο η στάση τους απέναντι στη ζωή μπορεί να μας υπενθυμίσει ότι πρέπει καθημερινά να ζούμε πραγματικά την κάθε στιγμή.

Μάθημα #5
Μη βιάζεστε να κρίνετε κάποιον 
Πολλές φορές -ίσως τις περισσότερες- βγάζουμε επιπόλαια συμπεράσματα για τους ανθρώπους. Αν κάποιος έχει διαφορετικό «στυλ» από εμάς, σπεύδουμε να τον κατατάξουμε σε μια συγκεκριμένη κατηγορία και συχνά δεν αφήνουμε την παραμικρή χαραμάδα ανοιχτή για να τον γνωρίσουμε καλύτερα. Για τις περισσότερες μητέρες, οι πρώτες επισκέψεις στην παιδική χαρά ή τα παιδικά πάρτι είναι μια επιστροφή στην ταραγμένη ψυχικά περίοδο της εφηβείας τους: «Θα με κάνουν παρέα;», «Θα βρω καμιά μαμά της προκοπής;», σκέφτονται συχνά. Παρ’ όλες, όμως, τις προσπάθειές μας να μπούμε στη νέα παρέα, συνήθως χάνουμε πιθανές φίλες από την τάση μας να κρίνουμε (πολύ) αυστηρά και κυρίως (πολύ) γρήγορα τους άλλους, καταλήγοντας πάντα στο ίδιο συμπέρασμα: «Δεν έχουμε τίποτα κοινό». Και ξαφνικά έρχεται να αλλάξει όλα μας τα πιστεύω μια βόλτα με το δίχρονο παιδί μας, το οποίο, όταν έρχεται σε επαφή με συνομηλίκους του, δεν κάνει διακρίσεις, δεν βγάζει βιαστικά συμπεράσματα για τους άλλους. Για το παιδί, ο καθένας είναι ένας πιθανός φίλος. Ας κάτσουμε να σκεφτούμε, λοιπόν. Σε τελική ανάλυση, οι καλοί άνθρωποι «κυκλοφορούν» σε διάφορες «εκδόσεις», με άλλο στυλ, τρόπο ομιλίας ή διασκέδασης, παραμένουν όμως καλοί. Και αυτό είναι που έχει σημασία.

Ο ερχομός ενός ακόμα παιδιού στην οικογένεια αλλάζει τις ισορροπίες και όλοι πρέπει να προσαρμοστούν από την αρχή. Πρόκειται για μια διαδικασία δυναμική, μια καινούργια πρόκληση κάθε φορά, την οποία αντιμετωπίζουμε βρίσκοντας νέες ισορροπίες. Άλλωστε, η αλλαγή είναι βασικό γνώρισμα της οικογένειας! Πέρα από το να μη συγκρίνουμε τα παιδιά μας μεταξύ τους και να τους δείχνουμε έμπρακτα την αγάπη μας με αγκαλιές και χάδια (τα οποία έχουν ανάγκη σε κάθε ηλικία!), υπάρχουν και άλλοι τρόποι να ενθαρρύνουμε τις θετικές σχέσεις ανάμεσα στα αδέρφια.

Νέο μέλος προσεχώς! 
Οι περισσότεροι γονείς προσπαθούν να ωραιοποιήσουν την κατάσταση λέγοντας στο πρωτότοκο (ή και στα άλλα παιδιά αν υπάρχουν): «Σε λίγο καιρό θα έχεις ένα αδερφάκι να παίζεις». Έτσι, όμως, το παιδί αποκτά προσδοκίες. Περιμένει έναν φίλο, έναν σύντροφο στο παιχνίδι, και η πραγματικότητα φυσικά το απογοητεύει. Το προετοιμάζουμε, λοιπόν,  λέγοντάς του την αλήθεια: «Θα έρθει το αδερφάκι σου, ένα μωράκι, με το οποίο στην αρχή δεν θα μπορείτε να παίξετε, αλλά αυτό θα γίνει αργότερα, όταν μεγαλώσει». Επίσης: «Όσο θα είναι μικρό, θα πρέπει να το έχω πολύ στην αγκαλιά μου και να το θηλάζω, όπως θήλαζα και εσένα». Προσπαθούμε ακόμη να του μιλήσουμε για το πώς ήταν το ίδιο όταν ήταν μωρό. Να του δείξουμε φωτογραφίες, βίντεο, να του μιλήσουμε για τη γέννα, για το πόσο εξαρτημένο είναι το βρέφος από τη μητέρα. Έτσι, το παιδί θα είναι καλύτερα προετοιμασμένο για την πραγματικότητα.

Αποδοχή συναισθήματος
Το παιδί δεν μπορεί να παίξει όπως θα ήθελε με ένα μωρό. Θυμώνει γιατί το βρέφος είναι κολλημένο στο στήθος της μητέρας του. Ζηλεύει, και είναι απολύτως φυσιολογικό να νιώθει έτσι. Εμείς ως γονείς χρειάζεται να αποδεχτούμε το συναίσθημά του χωρίς να το κρίνουμε και να προσπαθήσουμε να βάλουμε σε λόγια αυτό που αισθάνεται. Ορισμένα παιδιά εκφράζουν έντονα τη ζήλια τους λέγοντας π.χ. «Δεν το θέλω το μωρό, βάλ’ το πάλι στην κοιλιά σου!». Αντί να του απαντήσουμε: «Τι είναι αυτά που λες; Αφού το αγαπάς. Ένα μωράκι είναι», είναι προτιμότερο να πούμε: «Ναι, κάποιες φορές αισθάνεσαι ότι θέλεις να φύγει το μωρό από το σπίτι». Το παιδί χρειάζεται, με τη βοήθεια του γονιού, να έρθει σε επαφή με το συναίσθημά του και να νιώσει αποδοχή.

Ευέλικτη διαχείριση του θυμού
Ενθαρρύνουμε εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης του συναισθήματος. Διακόπτουμε οποιαδήποτε βίαιη συμπεριφορά και δείχνουμε άλλους τρόπους έκφρασης του θυμού. Για παράδειγμα, μπορεί να χτυπήσει μία κούκλα ή ένα μαξιλάρι, να περιγράψει με λόγια όσα αισθάνεται ή αν είναι μεγαλύτερο ακόμα και να εκφράσει γραπτά αυτό που αισθάνεται.

Δεν μοιράζουμε τα πάντα στα δύο
Στα παιδιά χρειάζεται να δίνουμε εξατομικευμένη φροντίδα. Αν το ένα χρειάζεται μπουφάν, δεν είναι ανάγκη να πάρουμε και στο άλλο. Δεν είναι απαραίτητο να πάρουμε δώρο γενεθλίων και στο αδερφάκι για να μη ζηλέψει, γιατί τότε φυτεύουμε τον σπόρο της ζήλιας. Άλλωστε, ο γονιός δεν μπορεί να εξασφαλίσει να έχουν και τα δυο του παιδιά το ίδιο, γιατί θα μεγαλώσουν και δεν θα επιλέξουν τον ίδιο σύντροφο, δεν θα έχουν το ίδιο σπίτι, την ίδια ζωή. Αν έχουν εκπαιδευτεί, λοιπόν, σε αυτήν τη νοοτροπία, το ένα θα ζηλεύει το άλλο. Παρ’ όλα αυτά, προσφέρουμε ισότητα στις ευκαιρίες, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις.

«Μαμά, δεν μ’ αγαπάς!»
Τα παιδιά έχουν ανάγκη να νιώθουν μοναδικά και όχι να αισθάνονται ότι τα αγαπάμε το ίδιο με τα αδέρφια τους. Όταν ένα παιδί λέει: «Αγαπάς τον αδερφό μου περισσότερο», αυτό που θέλει να ακούσει είναι οι λόγοι που το κάνουν ξεχωριστό στα μάτια μας. Και αυτό δεν θα το καταλάβει αν του πούμε: «Μα, τι είναι αυτά που λες; Σας αγαπάω και τους δύο», αλλά αν ακούσει: «Σ’ αγαπάω γιατί είσαι Εσύ και δεν υπάρχει κανένας άλλος σαν κι εσένα στον κόσμο!»

Καβγάδες: Οδηγός επιβίωσης 
Από τη στιγμή που τα παιδιά μπορούν να παίζουν μαζί, αρχίζουν και οι συγκρούσεις. Αντιστεκόμαστε στον πειρασμό να επέμβουμε, όσο βέβαια δεν υπάρχει βία – λεκτική ή σωματική. Προσπαθούμε να αφήνουμε τα πράγματα να εξελιχθούν, γιατί έτσι μαθαίνουν πώς να διεκδικούν, να διαπραγματεύονται, να συζητάνε μεταξύ τους. Όταν παρεμβαίνουμε, στόχος μας είναι να τα βοηθήσουμε να βρουν τη λύση μεταξύ τους. Τους δείχνουμε τον δρόμο, δεν τους δίνουμε λύσεις, ούτε κάνουμε τον δικαστή. Αφού σταματήσουμε τη βίαιη συμπεριφορά και τα παιδιά ηρεμήσουν, τα ενθαρρύνουμε να εκφράσουν με λόγια αυτό που θέλουν. Ακούμε και τις δύο πλευρές και αναγνωρίζουμε ότι πρόκειται για μια δύσκολη κατάσταση. Τους λέμε: «Βλέπω ότι θέλετε και οι δύο το ίδιο παιχνίδι. Αυτό μου φαίνεται πολύ δύσκολο. Νομίζω όμως ότι μπορείτε να βρείτε μια λύση που να είναι δίκαιη και για τους δυο σας». Και αποχωρούμε.  Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν να λύνουν μόνα τους τα θέματα, χωρίς να προστρέχουν σε κάποια αυθεντία ή εξουσία.

Τετ α τετ 
Αφιερώνοντας ποιοτικό χρόνο στο κάθε παιδί, ενθαρρύνουμε τις καλές σχέσεις μεταξύ τους. Κάθε παιδί έχει δικαίωμα εξατομικευμένης προσοχής και χρόνου και πρέπει να υπάρχει μια ισότητα σε αυτό. Το ζητούμενο είναι, πέρα από το να κάνουμε πράγματα όλοι μαζί ως οικογένεια, να μπορούμε να καλλιεργήσουμε με κάθε παιδί και τη δυαδική σχέση.

Mίτινγκ
Οργανώνουμε εβδομαδιαίες οικογενειακές συναντήσεις. Κρεμάμε στον τοίχο ένα χαρτί, όπου κάθε μέλος της οικογένειας μπορεί να σημειώσει ό,τι θέλει να συζητηθεί στο επόμενο μίτινγκ. Μπορεί, λοιπόν, να είναι ένα πρόβλημα (π.χ. «Ο αδερφός μου παίζει μουσική και δεν μπορώ να διαβάσω») ή μια επιθυμία («Θα ήθελα να πάμε μια εκδρομή»). Την ημέρα της συνάντησης συζητάμε όλα τα ζητήματα που απασχολούν την οικογένεια, αφήνουμε στα παιδιά την πρωτοβουλία να ξεκινήσουν πρώτα εκφράζοντας ιδέες και προτάσεις και καταλήγουμε σε αποφάσεις που συμπεριλαμβάνουν ισότιμα όλες τις πλευρές.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΒΕΝΙΑ ΔΕΛΗΚΑΤΕΡΙΝΗ, σύμβουλο Aware Parenting, εμψυχώτρια θεατρικής έκφρασης, και τον κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΩΣΤΑ, ψυχοθεραπευτή Gestalt, ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό.

Μια φορά και έναν καιρό ήταν ένας γίγαντας, ο οποίος είχε έναν ανθισμένο κήπο, όπου έπαιζαν τα παιδιά του χωριού. Ο γίγαντας, όμως, ήταν πολύ εγωιστής και ήθελε τον κήπο αποκλειστικά για τον εαυτό του. Έχτισε, λοιπόν, μια μεγάλη μάντρα και απαγόρευσε στα παιδιά να μπαίνουν μέσα. Όταν έμεινε μόνος του και είδε τον κήπο μαραμένο, συνειδητοποίησε την απερισκεψία του και αναθεώρησε. Ο Oscar Wilde στο παραμύθι του «Ο εγωιστής γίγαντας» περιγράφει με απλοϊκό τρόπο την έννοια του εγωισμού. Αλήθεια, μήπως όλοι μας κάποιες φορές χτίζουμε μάντρες και στρεφόμαστε γύρω από τον εαυτό μας; Πώς θα ξεφύγουμε από τον εγωκεντρισμό μας και πώς θα συμβιβαστούμε με τις ανάγκες των άλλων;

Ο κόσμος περιστρέφεται γύρω μας
Όταν υιοθετούμε εγωιστική συμπεριφορά, βάζουμε σε πρώτη μοίρα το εγώ μας. Αγαπάμε υπέρμετρα τον εαυτό μας και ενδιαφερόμαστε αποκλειστικά και σε υπερβολικό βαθμό για τις δικές μας ανάγκες, το ατομικό μας συμφέρον και τα προσωπικά μας ενδιαφέροντα. Κάθε προσπάθειά μας αποσκοπεί μόνο στην ικανοποίηση των στόχων και των φιλοδοξιών μας και τις περισσότερες φορές αδιαφορούμε για τους συνανθρώπους μας. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση μπορεί να ωθήσει στον εγωκεντρισμό και αυτό γιατί η εξωφρενική πίστη στον εαυτό μας μάς κάνει να θεωρούμε ότι είμαστε οι καλύτεροι και ότι μόνο εμείς αξίζουμε, με αποτέλεσμα να καταστρατηγούμε τα δικαιώματα των υπολοίπων.

Το εγωιστικό μας γονίδιο
Όπως όλα τα στοιχεία της προσωπικότητάς μας, έτσι και ο εγωισμός είναι γραμμένος στα γονίδιά μας. Η τάση να συμπεριφερόμαστε ναρκισσιστικά και αυτάρεσκα ως έναν βαθμό κληρονομείται. Όμως, το να οδηγούμαστε σε υπερβολές σχετίζεται περισσότερο με τα βιώματά μας και μάλιστα τα πρώιμα, δεδομένου ότι η προσωπικότητά μας αρχίζει να διαμορφώνεται ήδη από τη βρεφική ηλικία. Το περιβάλλον στο οποίο ζούμε και μεγαλώνουμε, οι σχέσεις με τους γονείς και τα αδέλφια μας, αλλά και το πλαίσιο του σχολείου συμβάλλουν σημαντικά στο αν μετέπειτα στη ζωή μας θα λειτουργούμε εγωιστικά ή όχι. Οι διάφορες καταστάσεις που βιώνουμε στην πορεία είναι πιθανό να μας κάνουν να αναθεωρήσουμε, ωστόσο δεν είναι αυτές που θα μας οδηγήσουν σε εγωιστική τάση.

Ο… άρρωστος εγωισμός
Ο εγωισμός δεν είναι πάντα κακός. Το να σκεφτόμαστε, να σεβόμαστε και να αγαπάμε τον εαυτό μας, να ικανοποιούμε τις ανάγκες και επιθυμίες μας και να διεκδικούμε όσα μας ανήκουν μέσα σε ένα κοινωνικά αποδεκτό όριο είναι θέμα επιβίωσης και θεωρείται απόλυτα υγιής μορφή εγωισμού. Όταν, όμως, δεν λαμβάνουμε υπόψη μας τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, δεν συμβιβαζόμαστε ποτέ, συμπεριφερόμαστε αυταρχικά, γινόμαστε σκληροί και απάνθρωποι, έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις από τους άλλους και προκαλούμε ενοχικά συναισθήματα με στόχο να προσελκύουμε τη μόνιμη προσοχή, τότε ο εγωισμός γίνεται παθολογικός και δημιουργεί προβλήματα. Δεν μας αφήνει να έχουμε υγιείς σχέσεις, αφού κάθε μας κίνηση συνοδεύεται από ανασφάλεια, αίσθημα κατωτερότητας, ζήλια, κτητικότητα, ανυπομονησία, έντονο ανταγωνισμό, αλλά και από μια γενικότερη τάση να εγκαταλείπουμε μπροστά στις δυσκολίες. Ο κακός εγωισμός μάς ωθεί να απαιτούμε συνεχώς αποδείξεις αγάπης και εκτίμησης και να επιζητούμε την αναγνώριση και την επιβεβαίωση.

Πώς θα γίνει προσόν
Μπορεί η αγγλίδα συγγραφέας Jane Austen να πίστευε ότι «… ο εγωισμός πρέπει πάντα να συγχωρείται, επειδή δεν υπάρχει ελπίδα θεραπείας», οι ειδικοί ωστόσο βεβαιώνουν ότι υπάρχουν τρόποι για να μετατρέψουμε τον εγωισμό σε προτέρημα. Το βασικότερο, αλλά και το πιο δύσκολο, είναι να αναγνωρίσουμε την εγωκεντρική μας τάση. Κάποιος ο οποίος είναι εγκλωβισμένος στον εγωισμό του (π.χ. πιστεύει ότι έχει πάντα δίκιο, δυσκολεύεται να παραδεχθεί τα λάθη του) δεν μπορεί να αντιληφθεί την υπερβολή στη συμπεριφορά του, μπορεί όμως να διαπιστώσει ότι ο εγωκεντρισμός του δημιουργεί προβλήματα στις σχέσεις του. Άπαξ και αναγνωρίσουμε την τάση αυτή, θα πρέπει κατ’ αρχάς να κατανοήσουμε από πού πηγάζει και ποιες είναι οι συνθήκες που την προκάλεσαν και έπειτα να προσπαθήσουμε να δούμε τα πράγματα με άλλη ματιά. Για παράδειγμα, αν είμαστε εγωιστές γιατί μας φρόντιζαν υπερβολικά στο σπίτι και είχαμε μάθει να έχουμε τα πάντα δικά μας, το να επιχειρήσουμε να γίνουμε αυτόνομοι και ανεξάρτητοι θα βοηθήσει να μη λειτουργούμε τόσο εγωκεντρικά και να σεβόμαστε τους άλλους. Είναι σημαντικό, επίσης, να μάθουμε να διαφωνούμε και να εκφράζουμε τη δυσαρέσκεια και τον θυμό μας την κατάλληλη στιγμή και με ήρεμο τρόπο.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΝΑΤΑΛΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ, MSc, ψυχολόγο υγείας, με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και τη Συμβουλευτική, διευθύντρια στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής.